TO – niewielkie miejscowości na terenie gminy Kozłowo o niezwykłej historii związanej z historią Polski i Europy, ze śladami osadnictwa sprzed kilku tysięcy lat. Wioski na terenie Warmii i Mazur dawniej wielokulturowej ziemi, w której przez wieki przeplatały się pierwiastki pruskie, mazurskie, niemieckie i polskie. Tu mieszkali wyznawcy kościoła katolickiego, protestanckiego i judaistycznego.

TU - rozegrała się jedna z faz Bitwy pod Grunwaldem (1410 r.) i Bitwy pod Tannenbergiem (1914 r.).

• z miejscem tym są związane nazwiska polskich działaczy narodowych, społecznych, plebiscytowych, których wysiłek zostawił ślad w historii tych terenów.
• cofniesz się w przeszłość słuchając legend i prawd historycznych.
• z dala od głównych szlaków komunikacyjnych, gdzie nie dotarł niszczycielski przemysł można skorzystać z walorów przyrodniczych i naturalnych krajobrazów.

Amatorzy aktywnego spędzania czasu mogą zwiedzić okolice Turowa i Browiny również rowerem. Tutejsze tereny na pewno zachwycą wszystkich bogactwem fauny i flory. Tu wśród pól i łąk można zobaczyć bociana kroczącego dostojnym krokiem, czy wspaniałe nawoływania żurawi. Jesienią okoliczne lasy to prawdziwy raj dla grzybiarzy.

Na miłośników dwóch kółek i pieszej wędrówki czeka bogata sieć szlaków. Niedaleko przez Ulnowo biegnie szlak na pole bitwy pod Grunwaldem, który łączy się ze szlakiem do skansenu w Olsztynku.

Dobra mazurskie i ich łączność z Mazowszem

Rok 1467 – Kacper Materna sprzedaje swe dobra Jakubowi Gołyńskiemu, chorążemu ciechanowskiemu i nabywa wśród innych wsi przywilej na BROWINĘ i TUROWO. Zatwierdza im nadane prawo chełmińskie komtur krzyżacki. Jakub Gołyński był dworzaninem księcia mazowieckiego i króla polskiego jednocześnie właścicielem ciachanowskiego Gołymina i warszawskiego Tarchomina i Białołęki. Ród Gołyńskich, wywodzący się z Mazowsza był znacznym rodem z Rzeczpospolitej pieczętującym się herbem Prawdzic. Pierwsza zachowana pieczęć tego rodu należała do Stanisława z Gulczewa biskupa Płockiego z 1372 r. Grodem rodu był Gołymin koło Ciechanowa, jednak przedstawiciele rodu piastowali wysokie urzędy na Mazowszu. Ciekawe jest również pochodzenie rodowe Gołyńskich oraz sprzedającego majątek w Turowie Kacpra Materny. Gołyńscy łączą swe pochodzenie z Marcinem de Golin, który był około roku 1260 najsłynniejszym struterem (rycerzem – rozbójnikiem) w Prusach.

Kacper Materna był natomiast rycerzem, który przejął majątki rodu Skomandów po ożenieniu się z ostatnią spadkobierczynią znanych z historii wodzów Powstań Pruskich.

W 1638 r. Turowo i Browina były w posiadaniu sióstr Małgorzaty i Heleny, córek Abrahama Gołyńskiego, zaprzyjaźnionego z rodem Kostków – Szkotowskich.

W końcu XVII wieku Gołyńscy nie są już obecni na Białołęce, nie mogą stanowić „łącznika” pomiędzy Mazowszem, poza tym zmniejszyło się znaczenie rodu Gołyńskich w życiu publicznym. Jednak prawie dwustuletnia obecność na Ziemi Kozłowskiej tak znakomitego rodu silnie związanego z Mazowszem i dworem Książęcym, a następnie Królewskim miała też wpływ na te okolice. Związek dóbr Białołęckich z Turowem zapewne też nie był przypadkowy. Gołymin usytuowany na pograniczu Mazowiecko – Pruskim, może wskazywać, że ród ten miał zasługi w kolonizacji lub obronie terenów pogranicza.

Turowo – (dawniej Thurau) zostało zlokalizowane przed 1321 r. W 1608 r. właścicielem wsi był Jan Prawdzic Gołyński. Obszar Turowa w 1717 r. zajmował 16 łanów i 15 mórg rycerskich, 13 łanów i 15 mórg kościelnych i 6 łanów chłopskich. W 1782 r. było tu 15 domów. W XIX w. we wsi znajdowały się dobra szlacheckie i leśnictwo. Dawniej była tu też gorzelnia, tartak parowy, dworek i kościół neogotycki, który obecnie jest najcenniejszym zabytkiem Turowa.

Kościół pw. Św. Michała Archanioła

Budowa kościoła datowana jest na lata 1235-1238 choć brak źródeł mogących potwierdzić bezpośrednio tę tezę, to przypuszcza się, że na pewno był to XIII wiek.

Panowanie zakonu, a potem Prus Książęcych przypisywało majątki do różnych właścicieli, religii. W dobie reformacji turowski kościół przez 50 lat był zborem protestanckim. Nowy właściciel Jan Gołyński herbu Prawdzic przywrócił w 1608 r. katolickiego księdza w Turowie. Wtedy to parafia stanowiła ważny polski ośrodek oraz enklawę katolicyzmu w tym rejonie.

Biskup chełmiński Jan Opaliński – kolejny właściciel majątku w Turowie w miejsce grożące zawaleniem drewnianej budowli z wieżą wybudował nową świątynię, którą konsekrowano w 1684 r.

W latach 1894-95 wybudowano tu murowany kościół neogotycki. Proboszczem parafii katolickiej od 1906 r. był ks. Gustaw Działowski, należący do jednego z najstarszych rodów rycerskich na Ziemi Chełmińskiej. Obok działalności religijnej ksiądz Działowski zaangażowany był w działalność narodową i społeczną, m. in.: - wspierał Gazetę Olsztyńską – pierwsze polskojęzyczne pismo na Warmii i Mazurach; - założył kasę pożyczkową dla niezamożnych Mazurów; - był działaczem plebiscytowym w 1920 r.

Parafię po ks. Gustawie Działowskim przejął ks. Atanazy Szudziński z Nidzicy, który za działalność oświatową wśród ludności polskiej był więziony w obozach w czasie II wojny światowej. Po II wojnie światowej świątynia na stałe wróciła do katolików. Była jednak doszczętnie zniszczona. Od 1945 r. wierni ze Szkotowa i Turowa należeli do jednego okręgu duszpasterskiego. W 1962 r. ks. Jan Rodziewicz ze Szkotowa rozpoczął odbudowę zniszczonego po wojnie kościoła. Było to możliwe dzięki usilnym staraniom księdza, ale też dzięki ofiarności wiernych mieszkańców. Utworzoną parafię w Turowie pw. Św. Michała Archanioła ostatecznie erygowano na przełomie lat 80 i 90 – XX w.

„Najpiękniejsza wieś”, „Najładniejsza posesja”

Wieś w 2012 r. otrzymała nagrodę za zajęcie II miejsca w gminnym konkursie.

Browina (dawniej Browinen, Froben)

Wieś lokowana na łanach, które 1321 r. mistrz krajowy Friedrich von Windenberg przekazał grupie rycerzy na czele z Peterem von Heselicht. Źródła też podają, że wieś założona była przez Hanusza z Browiny. Przypuszcza się, że był on osadnikiem Ziemi Chełmińskiej. Później rodzina Hanusza była zwana Browińskimi.

Miejscowość położona jest nad rzeką Marózką, której pierwsza nazwa brzmiała Lubienica (po staropolsku pojęcie lub oznaczało żłobić, drążyć) i prawdopodobnie oznaczała dynamikę strumienia nad którą leży wieś.

Historia zorganizowanego osadnictwa w tej okolicy sięga kilku tysięcy lat przed naszą erą. Pierwsze prymitywne ślady osadnictwa są znane od czasów tuż po ustąpieniu lodowca.

 Krajobraz Browiny i najbliższych okolic, geograficznie krajobraz młodoglacjalny, wykształcony 11000 lat temu.

Wioska znajduje się na obszarze zlewni rzeki Pregoły, w rejonie Garbu Lubawskiego, charakteryzującego się urozmaiconą rzeźbą terenu i obszarami źródliskowymi. Browina leży w dawnej Ziemi Sasinów obszaru najazdów Bolesława Krzywoustego w XII w., później książąt mazowieckich, a w latach 1240-1253 podbojów krzyżackich. W 1818 r. wieś składała się z 19 domów, a w 1871 r. było ich już 40. W 1839 r. zamieszkiwały tu 244 osoby.

Okolice Browiny zawsze położone były na pograniczu. Przez wieki mieszały się tu wpływy różnych kultur, religii i tradycji. To miejscowość gdzie nastąpił końcowy przemarsz wojsk polsko-litewskich na pola Bitwy pod Grunwaldem (1410 r.). W 1914 r. toczyła się w tej okolicy Bitwa pod Tannenbergiem mająca istotny wpływ na przebieg I wojny światowej.

Najsłynniejszym polskim rodem związanym z Browiną byli Gołyńscy. Inne rody polskie związane z Browiną to: Kownaccy, Krupeccy, Materna, Niedźwiedzcy, Strzyżewscy. Do ważnych osób z Browiny należy Jan Małecki, który w 1918 r. został delegatem polskiej ludności Mazur na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu.

Dawniej na terenie wsi była szkoła, karczma żydowska z legendą – gdzie „kwitło życie” towarzyskie wsi, sklep kolonialny, zakład kowalski oraz usytuowany na rzece Marózce młyn wodny zwany Turowskim Młynem. Prawdopodobnie młyn ten powstał w 1467 r. i funkcjonował do 1818 r. Obiekt ten decydował o charakterze tej okolicy – jej gospodarce, życiu społecznym, codziennych zwyczajach i słynął z zabaw wiejskich. Dziś nad rzeką można jedynie wychwycić okiem uważnego obserwatora zarysy fundamentów tego obiektu lub wysłuchać wspomnień dawnych mieszkańców.

• Wioska i okolice miały zwyczajowo przyjęte nazwy podregionów, zawsze w języku polskim – Górka, Dołek, Pod Browiną czy Bagno Browińskie.
• Urozmaicony krajobraz pagórków, ciepłolubnych muraw oraz rozległych podmokłych łąk w dolinie Marózki sprzyjał zbiorom ziół i ziołolecznictwa. Okolice słynęły z ziela o nazwie „choćkogój” po które przybywano z daleka. Okoliczna ludność przez wieki zajmowała się rolnictwem, handlem i rzemiosłem. Powszechnie kopano i suszono torf. Wydobywano również rudy darniowe żelaza.

Dzwonnica – pochodzi z przełomu XIX – XX w.  Położona jest w centrum wsi i towarzyszy w życiu codziennym również obecnym mieszkańcom.

Stara Szkoła – Szkoła w Browinie powstała w II połowie XIX w.  Od 1913 r. mieściła się w murowanym budynku – dziś zwanym jako „Stara Szkoła”. Obecnie to miejsce związane z agroturystyką, w którym możesz odetchnąć od wielkomiejskiego zgiełku. Stara Szkoła otoczona jest 1,5 ha ogrodem z pięknym widokiem. Nieograniczona przestrzeń dająca poczucie wolności i swobody. To idealne miejsce na weekend, jak i dłuższy wypoczynek.

Cmentarz wojenny – usytuowany jest przy drodze między wsiami Turowo – Browina. Jest to jeden z większych cmentarzy w okolicy. Pochowanych jest tam 123 żołnierzy armii rosyjskiej, poległych 26 sierpnia 1914 r.

Na obrzeżach wsi znajduje się też cmentarz ewangelicki.

Środowisko przyrodnicze

Turowo to miejscowość położona pośród pól uprawnych, łąk, pastwisk i lasów. Można tu spotkać zamieszkałe licznie dzikie zwierzęta i ptactwo. To miejsce gdzie zachowały się walory przyrodnicze i otaczający naturalny wiejski krajobraz. Jest tu najbardziej wysunięty na południe odcinek rzeki Marózki i równocześnie w ten sposób najbardziej w Polsce obszar zlewni Pregoły.

Głaz Narzutowy – na małej górce pod dzwonnicą z inicjatywy Krzysztofa Bucholskiego – prezesa fundacji „Aqua Santis”, regionalisty ustawiono głaz narzutowy. We wrześniu 2017 r. odsłonięto na nim tablicę pamiątkową poświęconą 550-leciu nabycia przez Gołyńskich Dóbr Turowskich i Browiny. Miejsce to upamiętniać będzie historię związaną z Prusami i mieszkającymi tu od wieków zasłużonymi Polakami.

„Czysta i piękna zagroda – estetyczna wieś” – Browina to niewielka i mało znana wieś. Jako Jedyna z powiatu nidzickiego w 2013 r. zaistniała na mapie województwa zajmując II miejsce w konkursie „Czysta i piękna zagroda – estetyczna wieś 2013” organizowanym przez Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich i konkursie gminnym na „Najpiękniejszą wieś w Gminie Kozłowo 2013”.

„Kraina Pogody Ducha” – miejscowość jest siedzibą „Krainy Pogody Ducha” – projektu zajmującego się inicjatywami społecznymi, służącego potrzebą mieszkańców. Pogodę ducha ratowano dawniej w czasie wielkich wydarzeń, wojen, bitew, życia codziennego. Obecnie pogodę ducha można znaleźć poprzez obcowanie z przyrodą, gawędy, dobre słowo, muzykę i śpiew. Warto czerpać z uroków natury, wśród otwartych i przychylnych ludzi.

GALERIA: